Logotherapie als effectieve psychotherapie.

Wat is de zin van het bestaan?

Deze wezensvraag is onderwerp van vrijwel iedere religie en filosofie. Welke Rooms-katholiek kent niet het begin van de kinderbijbel : “Waartoe zijn wij op aarde”? Daarna komen de nodige “geloofsartikelen” die je moest kunnen opdreunen: “Wij zijn op aarde om God te dienen” etc.

Alle grote filosofen van Plato, Aristoteles, Nietzsche, Kant, Schopenhauer en  Hegel wijden er ook heel wat overpeinzingen en overwegingen aan, om deze zingevingsvraag te beantwoorden.  Daar ontleent de filosofie feitelijk haar bestaansrecht aan. De meest zuivere gedachten zijn nodig om een antwoord te geven.

Hoe uitzonderlijk is het dat juist vanuit een heel ander wetenschapsgebied deze vraag ook gesteld is en naar mijn idee doeltreffend is beantwoordt, namelijk vanuit de psychotherapie van de Weense neuroloog en  psychiater annex psychotherapeut Viktor Frankl (1905-1997).  

De door deze man beschreven therapie heet logotherapie (niet te verwarren met logopedie),  waarbij Het Griekse woord Logos verwijst naar geest en betekenis. De psychiater is zelf een holocaust slachtoffer en overleefde vier concentratiekampen. Hij is zelf het levende bewijs dat de zin van het bestaan van essentieel, ja zelfs levens-, belang is onder de meest erbarmelijke omstandigheden. Mensen die deze zin verloren, stierven in korte tijd, zo heeft Frankl zelf kunnen aanschouwen in o.a. Auschwitz. Kort na de Tweede Wereldoorlog publiceerde hij zijn boek “De Zin van het Bestaan”, waarvan het eerste deel gaat over zijn ervaringen in de kampen en het tweede deel gaat over zijn logotherapie.  Daarin beschrijft hij dat het manuscript net klaar was en meegenomen tussen zijn kleren, toen hij in een van de kampen terecht kwam. Daar verloor hij het echter. Dat manuscript, dat al ging over een nieuwe psychotherapeutische benadering, werd de belangrijkste reden voor zijn bestaan want hij verloor intussen zijn vrouw en beide ouders.

Er was een heilig voornemen ontstaan om op allerlei papiertjes delen uit zijn manuscript opnieuw vast te leggen, zodat hij het later alsnog kon publiceren wat ook gelukt is.  
Hoe vreselijk de omstandigheden in de kampen ook waren, voor Frankl waren ze tegelijkertijd ook empirisch onderzoeksgebied voor zijn nieuwe psychotherapie. De hamvraag was : “Hoe gedragen mensen zich onder de meest onterende omgevingen? Worden zij tot beesten of worden zij geestelijk gestoord? Kunnen ze eventueel hun menselijke waardigheid behouden?”

Hij ontdekte dat inderdaad de aanwezigheid van een zin aan het bestaan voor mensen doorslaggevend was. Voor de een was dat een partner, familie of kinderen, voor anderen een bepaalde bijzondere kennis of unieke vaardigheid. Er was iets nodig om de dagelijkse ellende te kunnen weerstaan en vol te houden hoe bitter de kou, hoe slecht het voedsel of wreed de bewakers ook waren. De hoop liet menselijk letterlijk leven.

Heel uitzonderlijk is dat Frankl zelfs het lijden een belangrijke plaats geeft in een mensenleven. Het lijden kan ook een reden van het bestaan zijn en niet alleen de  bestaansreden om een uitvinding te doen of een onderneming te beginnen of “alleen” uit liefde voor familie. 
Wanneer iemand geconfronteerd wordt met een ongeneeslijke ziekte, zoals een niet behandelbare kanker, dan wordt deze persoon de laatste kans geboden om de hoogste waarde te realiseren. De hoogste waarde om de diepste zin te vervullen,  namelijk zelf onze houding te bepalen hoe om te gaan met dit lijden. 
Lijden is geen lijden meer wanneer men zich realiseert dat men de betekenis van het lijden inziet, bijvoorbeeld als een vorm van offer. Pas dan is een mens tot lijden bereid indien hij overtuigd is van de zin van dit lijden. Het lijden moet dan wel onafwendbaar zijn. We kunnen bij mensen het vermogen tot lijden activeren door de zin van het lijden op te sporen. Zoals Jezus Christus het lijden aan het kruis waarschijnlijk als een offer zag voor de hele mensheid en daarmee de geestelijke weg voor alle mensen vrijmaakte.

Het is des te opmerkelijker om dat te vernemen van iemand die het lijden zo diep en van nabij heeft meegemaakt als Frankl.  Ook Rudolf Steiner beweerde dat het lijden hoort bij het menszijn en zonder lijden wordt ons bestaan dor en leeg. Zo was hij ook tegenstander van het voorkomen van “gezonde” ziektes of een vorm van genetische manipulatie die ervoor zorgt dat erfelijke ziektes niet meer voorkomen. Levenslang gezond zijn is geen lonkend perspectief beweerde hij.  

Frankl beweert ook dat er geen algemeen, geldige reden is die voor ieder mens geldt, maar dat het juist een unieke en specifieke reden is per individu. Dat vormt ook de kern van zijn logotherapie om mensen te begeleiden in het zoeken naar de zin van hun bestaan. Niemand anders dan jijzelf kunt deze bestaansreden “ontdekken”.  
Abstracties helpen dan ook niet echt, al kunnen je wel stellen dat de basis- of kernwaarden van vrijheid en verantwoordelijkheid in het algemeen essentieel zijn.   Frankl weet waarover hij schrijft en kan zijn beweringen onderbouwen met jarenlange ervaringen als psychotherapeut in een kliniek in Wenen , die geesteszieke mensen en mensen met zelfmoordneigingen opving en begeleidde. Zijn Logotherapie had opzienbarende positieve effecten.